Hiểm họa Hán hóa

 

Mặc Ngôn

 

 

Ý tưởng viết bài này đến với  tôi vì một người bạn chuyển một số tranh luận về đề tài Hán hóa trong bài Vì lẽ gì Việt Nam ta không bị Hán Hoá? của Hồ Bạch Thảo. Tính tôi ít khi đọc những bài bình luận hay nghiên cứu viết bằng Việt ngữ nhưng không thể lơ đề tài này vì cái tựa đề kỳ quái.

 

Tôi chưa hề biết đến Hồ Bạch Thảo nhưng chỉ cần hỏi Google thì khám phá ra rằng ông ta viết lách về sử rất nhiều, đã có nhiều bài đăng trên Talawas và đã được người đời gọi là học giả. Cọng thêm vào những điều đó là sự kiện không thấy các tước vị tiến sĩ, giáo sư kèm vào tên ông ta nên tôi nghĩ chắc bài viết của ông đọc được. Khổ một nỗi là cái tựa đề của bài Hán hóa đã cho tôi một ấn tượng không tốt! Tôi lại là một speed reader và chỉ lướt mắt qua bài viết thì thấy ngay rằng nó chả có giá trị gì cả, trừ cái khả năng khoe chữ Hán và viết vung vít.

 

Trong phần mở đầu ở trên tôi viết rằng cái tựa đề kỳ quái. Kỳ quái một phần là vì không cần phải viết hoa chữ hóa. Lý do thứ nhì là hiện tượng Hán hóa đất Việt đã được ghi nhận bởi nhiều nhà nghiên cứu, ít nhất trong những tài liệu về cơ cấu, sách lược, v.v. của các triều đại. Thế thì tại sao lại đặt câu hỏi y như thể rằng tác giả không nghĩ rằng có hiện tượng Hán hóa ở Việt Nam? Nội cái tựa đề không đã tạo một ấn tượng, hay câu hỏi phải chăng tác giả thân Bắc Kinh hay thân Hà Nội. Thân Hà Nội thì chắc là không vì có nhiều bài viết loại “chống Cộng” của HBT trên Internet.

 

Bảo rằng Việt Nam không bị Hán hóa với dụng ý gì? Nếu chứng minh quê mẹ chưa hay không bị Hán hóa thì tại sao cho những bằng chứng để giải thích từ “lẽ” trong tựa đề mà lại đưa ra một số sử kiện về cơ cấu của các triều đại Việt cổ? Sử kiện về các triều đại thay vì về ngưới dân và xã  hội trong các triều đại đó làm sao đưa đến kết luận nào cho “lẽ” về hiện tượng Hán hóa?

 

HBT có vẻ sánh dùng chữ Hán, nhưng ông ta có biết sâu về chữ Hán không thì là chuyện khác. Chắc vì chưa “bị” Hán hóa nên ông ta lỡ dại giải thích tầm phào về từ 儒-nho. Ông bảo rằng từ 儒 “do hai chữ nhân [人]  và nhu [需] gộp lại, có nghĩa là nhu cầu con người”! Người có chút căn bản chữ Hán sẽ viết rằng từ儒là một từ hài thanh gồm bộ 人-nhân để chỉ nghĩa và  chữ需-nhu để chỉ âm. Thành phần nhu không tạo nghĩa và bảo rằng nho có nghĩa là nhu cầu con người là cương ẩu. Từ儒dùng để nói về những người có tài năng, kiến thức, có học; và chữ nho chỉ là một tên khác của chữ Hán để phân biệt với chữ nôm dùng cho các từ thuần Việt không thể viết với chữ Hán. Bạn đọc có thể thấy ngay rằng khó mà tin tưởng những gì khác tác giả viết về Hán hóa.

 

HBT muốn dùng sử liệu để minh chứng rằng “ta” không bị Hán hóa. Thế thì tại sao lại dùng những truyền thuyết mà các nhà nghiên cứu nghĩ là do người Hán dựng ra ngày xưa để bảo Việt Nam có gốc Tàu, và nên thuộc Tàu? Ông ta bảo con Rồng cháu Tiên có tổ tiên là Thần Nông. Ông ta có biết rằng các nhà nghiên cứu không tin rằng có nhân vật Thần Nông thật nào hết? Không những thế, trên phương diện ngôn ngữ. Thần Nông có thể là tên Việt, không phải Hán vì tiếng Hán phải nói là Nông Thần. Từ nông có nghĩa là làm ruộng, và một lối viết khắc trên các đồ đồng dùng chữ điền để chỉ ruộng lúa. Lúa gạo không được trồng ở Bắc sông Dương tử mà là nghề của các sắc dân vùng Giang Hạ. Thế có nghĩa rằng rất có thể Thần Nông là huyền thoại do nhóm Bách Việt đặt ra chứ không dính dáng gì đến người Hán.

 

(Chữ nông trong Kim văn, từ Chinese Etymology Online)

 

Muốn bàn về Hán hóa thì việc trước tiên là phải định nghĩa cụm từ đó và đặt tiêu chuẩn để người đọc biết ta đang và muốn nói về cái gì. Muốn tìm định nghĩa của từ Hán hóa thì không khó gì với Internet và các trang Wikipedia; ta cũng nên xem thử người Tàu viết gì về Hán hóa, phải không? thay vì chỉ tin vào người Việt trên cái đề tài vừa nhiêu khê, vừa lệ thuộc vào nhiều yếu tổ chủ quan. Các trang Wikipedia bằng Anh ngữ và Hán ngữ đều định nghĩa giống nhau rằng Hán hóa là hiện tượng thu nhập ngôn ngữ hoặc văn hóa của người Hán vào một cộng đồng hay xã hội không có gốc Hán.

 

Có lẽ HBT cũng biết cái định nghĩa đó vì bài viết của ông có những đoạn nói về văn hóa và văn học. Tuy nhiên, ông ta viết “văn hóa độc lập” và “văn học chữ nho”. Hai giòng chữ đó cho ta thấy rằng ông ta không hiểu gì về các yếu tố cấu thành hiện tượng Hán hóa.

 

Văn hóa “độc lập” là văn hóa quái gì? Văn hóa là tất cả những gì đặc thù về ngôn ngữ, tín ngưỡng, lối sống, lối ăn mặc, tiêu khiển, nghệ thuật, kiến trúc, v.v. làm một cộng đồng này khác biệt với những cộng đồng khác. Viết “văn hóa độc lập” phải chăng muốn nói rằng vì đất Việt chỉ bị Bắc Thuộc trong một phần của lịch sử từ thời lập quốc và độc lập từ thời nhà Nguyễn, đó là bằng cớ rằng “ta” không bị Hán hóa? Ví dụ cái bằng cớ là đúng đi, nó cũng không phải là cái “lẽ” của sự độc lập. Văn hóa phản ảnh đời sống của toàn dân trong một nước và dùng sử liệu ghi chép việc triều chính thôi để nói rằng Việt Nam không bị Hán hóa là điều phi lý, nếu không nói là dốt nát. Chính các triều đình, cung điện, cung cách của vua quan mới phản ảnh hiện tượng Hán hóa rỏ ràng hơn đâu cả.

 

Lập luận mà HBT dùng để nói rằng chữ nho trong văn học Việt là bằng chứng, hay lẽ chứng minh ta không bị Hán hóa không đáng bàn đến, vì nó chỉ là ngụy biện. Các cuộc chiến chống Bắc xâm và Bắc thuộc có thể giảm thiểu phần nào hiểm họa Hán hóa của quê hương nhưng không phải là bằng chứng của sự vắng bóng của nó.

 

Các tài liệu về hiện tượng Hán hóa trong Wikipedia cho ta biết rằng Hán hóa không phải chỉ chỉ xảy ra ở Việt Nam và sử Tàu nhắc ta rằng Hán hóa xảy ra trên chính địa phận Hoa Lục từ thời nhà Tần 23 thể kỷ trước.

 

 

Nhìn bản đồ TQ cuối thời nhà Chu

 

So sánh với thời Chiến quốc

 

nhà Tần

 

Nhà Hán

(Các bản đồ đến từ Wikipedia)

 

 

Và ta có bẳng chứng của hiện tượng Hóa ngay trên Hoa lục từ trước thế kỷ thứ 3 BCE. Đọc tiếp sử thì ta sẽ được nhắc nhở rằng người Mông Cổ diệt nhà Kim rồi nhà Tống giữa thế kỷ 13 và lập ra nhà Nguyên để rồi chính người Mông cổ bị Hán hóa. Người Mãn Châu (từ địa bàn nước Kim cổ) diệt nhà Minh để rồi cũng bị Hán hóa. Trước khi có bộ truyện Lục Mạch Thần Kiếm, có ai biết rằng đất láng giềng trên biên giới hướng Tây của Bắc Việt là đất của ba vương quốc Thổ Phồn, Nam Chiếu và Đại Lý? Các vương triều đó bị nhà Nguyên tiêu diệt và bây giờ ta chỉ thấy tên Đại Lý trong các trang về du lịch của TQ.

 

Gần gũi với chúng ta hơn là hiện tượng Hán hóa của nhóm Bách Việt; địa phận nguyên thủy của họ là bình nguyên Giang Hạ, Đông Nam của Hoa Lục nhưng bây giờ các bản đồ nói về ngôn ngữ của nhóm Nam Việt chỉ một phần đất bé tí tẹo trên đảo Hải Nam. Ngôn ngữ của nhóm Bách Việt không chung gốc với ngôn ngữ Hán, và bây giờ còn tồn tại trong danh sách 56 sắc tộc của TQ. Ngôn ngữ thì còn tồn tại nhưng từ Việt thì chỉ còn được dùng để chỉ địa danh (vùng Lĩnh Nam ngày xưa) từ cuối thiên niên kỷ 1000. Thế có nghĩa là các nhóm Bách Việt đã bị Hán hóa trên 10 thế kỷ rồi cho dù họ vẫn giữ tiếng nói của họ. Tác giả HBT quên, hay không muốn nói đến lý do của sự tồn tại của cái mà ông ta gọi là chữ nho. Người Tàu giữ chữ Hán cho dù nó khó học vì nó là cách viết tiện lợi nhất để các người trong 56 sắc dân đó có thể trao đổi tư tưởng với nhau, bằng cách viết thay vì phải học tiếng địa phương. Chữ Hán cũng là một cách tiện lợi nhất để gìn giử địa vị đế quốc của triều đình Trường An – các sứ thần chư hầu phải biết chữ Hán để giao thiệp với triều đình, và sự kiện rằng sứ thần người Việt phải dùng chữ Hán khi qua Trường An hay Bắc Kinh cho ta thấy rằng nước Việt đã bị Hán hóa, ít nhất trên phương diện chữ viết cho dù chưa bị xáp nhập vào TQ như các nhóm Bách Việt khác. Chữ viết chứ không phải ngôn ngữ vì cho dù tiếng Việt có chung quanh 70% từ với tiếng Tàu, không phải tất cả các từ đó đều là thuần Hán và một số lớn đến từ các nhóm Bách Việt.

 

Cho tới sau 1975. Từ sau 1975, một cụm từ mới xuất hiện: “tiếng Việt 75” để chỉ tiếng Việt dùng ở miền Nam trước khi đất nước thống nhất. Có cụm từ đó vì người miền Nam và người Việt ly hương khám phá ra rằng đồng bào miền Bắc khó hiểu quá, không phải vì cách phát âm mà vì một lô những từ mới lạ, nếu không nói là quái dị. Vì các từ mới lạ đó, không có cách gì dấu đồng bào quốc nội, nhất là công an, rằng ta là người bỏ nước tỵ nạn, hay là người mang đô la về quê hương. Tôi không buồn đọc báo chí quê hương nữa vì tra từ điển để hiểu đồng bào quốc nội đang nói/viết gì là chuyện quá buồn. Thế nhưng, vi những bài viết về các ngôn từ mới đó, tôi tò mò tìm hiểu và khám phá rằng nhiều từ không phải do đồng bào miền Bắc sáng chế ra mà do Hà Nội du nhập từ quan thầy Trung Cộng. Các từ đó trông bề ngoài thì có vẻ là Hán nhưng được Bắc Kinh sáng chế từ sau 1947 để loại bỏ tàn tích phong kiến và Khổng Mạnh trong văn học và văn hóa của họ. Người dân Tàu bây giờ cũng gặp khó khăn khi đọc cổ văn Tàu, không những vì lối chữ phồn thể dùng ngày xưa (thật ra một số chữ giản thể đã có từ trước trong các lối viết thảo) nhưng còn vì văn hóa suy kiệt và người dân quên hết điển cú, danh ngôn, v.v. Họ cũng hỏi nhau điển cú này nghĩa là gì trên Yahoo Answer y người Việt. Kết luận tất nhiên của tôi là Việt Nam đã thực sự bị Hán hóa trên phương diện ngôn ngữ từ khi phải đi đêm với TQ.

 

Khía cạnh thứ nhì của hiện tượng Hán hóa gồm các yếu tố khác của văn hóa, ngoài ngôn ngữ.  Trừ người gốc Hán, 64 nhóm dân kia của TQ đã bị Hán hóa cho dù họ vẫn giữ ngôn ngữ, phong tục, nghệ thuật – các yếu tố của văn hóa riêng của họ. Bằng chứng và lý lẽ đâu để bảo rằng nhóm con Rồng cháu Tiên thoát cái thân phận Hán hóa đó?

 

Tôi chưa về lại quê hương từ 1974 nhưng bạn bè về thăm quê hương kể lại rằng người Tàu đầy dẫy ngoài đường phố, và hàng hóa Tàu tràn ngập chợ búa, chưa nói đến chuyện những phần đất quê mẹ mất vào tay TQ sau cuộc chiến tranh biên giới Việt-Trung, những mãnh đất nhượng dài hạn cho cách kế hoạch kỹ nghệ, và các hòn đảo ở biển Đông. Tính tôi không thích nghe nhạc bằng TV hay máy vi tính và sau khi khám phá rằng một số nhạc Việt sau này có âm hưởng Tàu thì tôi tránh luôn các chương trình đó. Cần gì nữa để bảo rằng Việt Nam đã bị Hán hóa? Có nên nói đến chuyện “ta” tham dự các buổi trình diễn sắc tộc của TQ? Đất nước có bị Hán hóa hay không phải chỉ tùy thuộc vào lối hành xử của Hà Nội mà được thể hiện qua lối sống của người dân. Nếu được cho sống bình an, không lo chiến tranh với ai, và được hưởng lây sự phồn thịnh của láng giềng khổng lồ Bắc phương thì mấy người Việt có tâm huyết để mà lo cái hiểm họa Hán hóa? Dân không lo thì còn lâu chính quyền gìn giữ được bản sắc dân tộc ông cha để lại.

 

Có một khía cạnh khác về hiện tượng Hán hóa mà tác giả HBT cũng như đa số người đọc không biết là kết quả các nghiên cứu di truyền học trên các sắc dân TQ. Một nghiên cứu đăng trên Nature năm 2004 (Genetic evidence supports demic diffusion of Han culture)  bằng cách phân tích và so sanh nhiễm thể Y và ty thế của các sắc dân TQ cho thấy rằng DNA của đàn ông Hán chế ngự các gene của người miền Nam Hoa Lục sau ba đợt di dân thời nhà Tấn (tk 3-4 BCE), Đường (7-9 CE) và nam Tống (12-13 CE). Một phần lý do của sự chế ngự đó là vì binh lính Hán hiếp phụ nữ địa phương; phần khác có thể là sách lược của các triều đình Trường An. Dữ kiện đó đưa đến viễn tượng này: TQ đang bị nạn trai thừa gái thiếu nặng vì kế hoạch mỗi gia đình—một con và đàn ông Tàu phải tìm gái ngoại quốc để lập gia đình -– bao lâu nữa thì genes từ tinh trùng của mấy trăm triệu đàn ông Hán chế ngự gene của 95 triệu người Việt? Lúc đó ta còn cần nói đến chuyện Việt Nam có bị Hán hóa chăng hay nên nghĩ rằng “ta” đang bị diệt chủng?

 

 

Mặc Ngôn